Dankzij de geglobaliseerde migratiestromen groeide onze samenleving de jongste jaren uit tot eentje die bulkt van de diversiteit. Om mensen ook over de grote culturele verschillen heen solidair te laten samenleven, moet de westerse wereld dringend zijn ‘nationalistische’ mentaliteit bijstellen, zegt Eric Corijn, professor aan de VUB. “We moeten stoppen migranten als outsiders te behandelen, want dat zijn ze al lang niet meer.”

“Onze maatschappij is niet langer multicultureel, maar wel superdivers”, zei Eric Corijn eerder deze week op een presentatie voor Voorrang Van Links in het STUK in Leuven. Corijn is hoogleraar in de Sociale en Culturele Geografie aan de Vrije Universiteit Brussel.

De voornaamste reden van die diversiteit is een verandering in deglobale migratiestromen. “Terwijl de migratie vanuit het buitenland naar België zich vroeger misschien beperkte tot enkele landen rondom de Middellandse zee, komen migranten tegenwoordig van over de hele wereld.

Daardoor wordt de verscheidenheid in culturele waarden en etnische achtergronden vooral binnen steden bijna onoverzichtelijk groot. “In een stad als Brussel leven inmiddels zoveel verschillende bevolkingsgroepen samen, dat iedereen in een minderheidsgroep zit”, zegt Corijn. “De samenlevingsopbouw wordt dan iets anders dan gewoon gemeenschapsvorming.”

Nieuwe samenleving, nieuwe solidariteit

Onze superdiverse samenleving heeft dringend nood aan nieuwe modellen om solidariteit ook over de culturele verschillen heen tot stand te laten komen
– Nick Schuermans, docent en onderzoeker VUB

Zo’n verregaand gediversifieerde bevolkingssamenstelling, vraagt uiteraard om een even gediversifieerde aanpak om al die mensen solidair te laten samenleven. “Solidariteit is een gevoel dat zich normaliter maar voordoet wanneer mensen een aantal dingen met elkaar gemeen hebben”, zei Nick Schuermans, docent en onderzoeker aan de VUB, op dezelfde lezing. “Zo moeten ze binnen een afgebakend grondgebiedleven, tot eenzelfdenatiestaat of gemeenschap behoren, liefst één cultuurhebben en eenzelfde taalspreken. Wordt aan een van die voorwaarden niet voldaan, dan blijkt het solidariteitsgevoel meteen sterk af te nemen.”

Maar omdat mensen in een superdiverse maatschappij steeds minder over die gemeenschappelijke kenmerken beschikken, moeten er dringend nieuwe modellen voor solidariteit tot stand komen. “Modellen die ervoor zorgen dat mensen ook over die grote verschillen heen solidair met elkaar kunnen samenleven.”

Mentaliteitswijziging

Men beschouwt ‘nieuwe Belgen’ nog te zeer als externe lichamen die in onze cultuur geassimileerd kunnen worden
– Eric Corijn, hoogleraar Sociale en Culturele Geografie aan de VUB

Om dat soort solidariteit te verkrijgen, is er echter een fundamentele wijziging in onze mentaliteit nodig, zegt Corijn. “We moeten dringend afstappen van een al tenationalistische visie op mens en wereld, want die werkt niet meer. Omdat er in een stedelijke context inmiddels meer mensen met gemengde roots leven, dan dat er generationele Belgen zijn, moeten we stoppen met migranten als zogenaamde ‘outsiders‘ te beschouwen.”

In plaats van voorturend onze eigen nationale cultuur of onze gemeenschappen als een vooropgestelde eenheid te zien, waaraan migranten zich onder de noemer ‘inburgering’ zouden moeten aanpassen, zouden we volgens Corijn beter de nieuwe, superdiverse maatschappijvorm als uitgangspunt nemen. “We moeten ons allemaal meer als nieuwkomers gedragen.”

“Dit impliceert dat we bij aanvang van het debat niet mogen uitgaan van zogenaamd gevestigde culturele waarden, als taal, geloof en bepaalde politieke overtuigingen, maar wel van de enige gemeenschappelijke grond die er vandaag nog over is, namelijk hetterritorium zelf, de plaats waar men echt samenleeft.”

Corijn pleit er dan ook voor dat aan alle mensen die binnen de grenzen van een land leven, dezelfde rechten worden toegewezen. “Zeker voor een stedelijke samenhang is dat erg belangrijk.”

“Iedereen die in een land woont, heeft het recht als een gelijkwaardig onderdeel van die samenleving beschouwd te worden: een burgermet evenveel rechten, plichten én inspraak als eender welke andere burger in dat land.”

Ongelijke welvaartsstaat

Om het debat in de superdiverse samenleving te openen, moet men stoppen zogenaamd gevestigde culturele waarden voorop te stellen
– Eric Corijn, hoogleraar Sociale en Culturele Geografie aan de VUB

Dit is echter waar Corijn het in ons land op dit moment faliekant ziet mislopen. “Er is op dit moment in België een rechtse partij aan de macht, die het ‘nationale gevoel’ van dé Vlaamse gemeenschap als uitgangspunt blijft nemen, en dus de andere gemeenschappen de facto marginaliseert.” Men beschouwt ‘nieuwe Belgen’ nog steeds als externe lichamen die in het grotere geheel van onze cultuur geassimileerd kunnen worden, maar dat is een foute redenering. Het kan toch niet dat die nieuwe Belgen bedreigd worden met het afnemen van hun nationaliteit, terwijl men dat voor autochtone misdadigers nooit zou doen?”

Bovendien zorgt die outsiders-aanpak voor een fundamenteel gevoel van ongelijkheidbinnen de bevolking. “Politici beweren vandaag graag dat onze samenleving inclusief is, en dat iedereen gelijke kansen krijgt, maar dat is niet waar”, zegt Corijn.

De fundamentele ongelijkheid waarvan hij spreekt, komt volgens de professor het best tot uiting in de manier waarop de huidige regering onze welvaartsstaat in stand probeert te houden. “Men wil de welvaartsstaat betaalbaar houden, of goedkoper maken, door ze minder beschikbaar te maken voor iedereen. Alleen de gemiddelde hardwerkende blanke Vlaming heeft er toegang toe, voor de rest van de bevolking zal het veel moeilijker worden er in de toekomst nog deel van uit te maken.”

De radicalisering gebeurt trouwens met zeer aggressieve taal aan beide kanten, stelt hij. “Terwijl twee weken geleden nog het heilige principe van de vrije meningsuiting onaantastbaar bleek, zijn intussen al twee betogingen verboden.”

© 2015 De Persgroep Publishing De Morgen, 23-01-2015, Hanne Vlogaert – Leuven, “Stop met migranten als outsiders te behandelen: dat zijn ze al lang niet meer”