Job Cohen

‘Ik vind het knap wat Merkel doet’

Job Cohen, de oud-burgemeester van Amsterdam en oud-partijleider van de PvdA, wil meer dan ooit de boel samenhouden. ‘Zowel in Nederland als in Europa is nood aan meer solidariteit.’

‘Van burgervader naar stotterende partijleider’ en ‘Cohen kon de hoge verwachtingen niet waarmaken’. De krantencommentaren logen er begin 2012 niet om toen Job Cohen opstapte als partijleider van de Nederlandse sociaaldemocratische Partij van de Arbeid (PvdA). ‘Ik heb mijn best gedaan, maar ik ben er niet in geslaagd te doen wat ik wilde’, klinkt het nu zonder bitterheid. Het politieke spel lag de oud-burgemeester van Amsterdam niet. ‘Ik ben voor geven en nemen en ik wil de zaken niet op de spits drijven. Maar dat is in de politiek niet eenvoudig, want je moet duidelijk maken waarom jij gelijk hebt en de andere niet.’

Een stuurman aan wal wil de 65-jarige Cohen niet zijn. Voor uitlatingen over zijn opvolger Diederiek Samsom past hij. Waar hij het wel over wil hebben, is de verruwing van de samenleving. Op uitnodiging van de progressieve denktank Voorrang van Links debatteerde Cohen woensdag in Leuven over de relatie tussen burger en politiek. Met een halfuurtje vertraging kwam hij toe uit Nederland. ‘Dat verkeer hebben jullie toch niet op orde’, klonk het schertsend. In veel formaliteiten had de voormalige voorman van de PvdA geen zin. Een diner met burgemeester Louis Tobback sloeg hij af, een broodje tussen het interview en het debat volstond.

Cohen was van 2001 tot 2010 burgemeester van Amsterdam. Hij stond aan het roer van de stad toen cineast Theo van Gogh vermoord werd door een radicale moslim. Zijn motto ‘de boel bij elkaar houden’ bleek plots ambitieuzer te zijn dan het op het eerste gezicht leek. Als we het daarover hebben, leeft Cohen op. Hij speelt snel zijn jasje uit en stroopt zijn mouwen op. Zijn zwartgrijze haar ligt in de war, zijn hemd staat nonchalant open. Of dat niet een beetje een platte slogan is, de boel bij elkaar houden? De Nederlander fronst zijn brede wenkbrauwen. ‘U denkt toch niet dat het gemakkelijk is om 180 verschillende nationaliteiten in een stad als Amsterdam samen te brengen?’

Is zoiets vandaag moeilijker dan vroeger?

Job Cohen: ‘Het was een opgave en het zal er altijd een blijven. Maar de teneur is vandaag anders. Nu is het van ‘met mij gaat het goed en met de samenleving gaat het slecht’. Onze samenleving is de jongste decennia enorm geïndividualiseerd. Mensen willen graag doen wat ze willen en ze zijn heel blij dat ze dat kunnen. Anderzijds zijn ze op zoek naar verbondenheid, maar we slagen er niet in om dat vorm te geven. Het is aan de politiek om dat toch te proberen.’

De oud-burgemeester van Antwerpen Patrick Janssens (sp.a) heeft zich met ‘De stad is van iedereen’ op dat idee geënt. Zijn opvolger Bart De Wever (N-VA) vindt dat de stad alleen van die mensen is die een inspanning leveren om ertoe te behoren.

Cohen: ‘Verreweg de meeste mensen willen dat. Een democratie kan niet zonder een rechtsstaat. Er zijn dus regels waaraan iedereen zich moet houden. Wie zich crimineel gedraagt, zet zichzelf buiten de samenleving. En die mensen moeten daarop aangesproken worden.’

Integratie

Maar De Wever is geen Cohen-bis. In welke mate speelt links zijn een rol in uw verhaal?

Cohen: ‘Ik vind de individualisering van de samenleving prettig, maar die heeft haar grenzen. Liberalen vinden dat je het zelf maar moet uitzoeken. Voor nationalisten is het dan weer niet vanzelfsprekend om mensen die naar hier migreren ook ruimte te geven. Ik sta voor integratie, zij vaak voor assimilatie. Integratie is eigenlijk als een snelweg. Via de oprit komen er vreemde auto’s op, waardoor de snelweg verandert. Maar de regels blijven dezelfde.’ ‘Al ben ook ik geneigd te zeggen dat we ervoor moeten zorgen dat we de samenleving niet ‘overstressen’. Als er zoveel mensen van buitenaf komen, kan de samenleving uit elkaar vallen. En daarvoor moeten we oppassen.’

De Nederlandse regering – en dus ook uw partij – bekijkt of illegaliteit strafbaar gesteld kan worden. U bent daar tegen.

Cohen: ‘Ik vind het moreel onaanvaardbaar. Wie het land uitmoet, die moet het land uit. Je kan daar zelfs een actief beleid voor opzetten. Maar mensen straffen omdat ze blijven? Neem nu mensen die gevlucht zijn uit hun land. Die kennen de procedures niet en ze krijgen geen paspoort. Wat voor strafbaars hebben ze gedaan? Daarenboven kunnen bepaalde mensen echt niet terug naar hun land van herkomst.’

Kapot besparen

Hoe doet uw partij het in de regering-Rutte? Is Nederland zich niet kapot aan het besparen?

Cohen: ‘In vergelijking met Spanje en Griekenland hoeven we niet te klagen. Maar ik hoor economen inderdaad zeggen dat we veel te hard aan het bezuinigen zijn. Maar we moeten ons aan die 3 procent houden die Europa ons oplegt. Want we kunnen toch niet doodleuk zeggen dat de zuidelijke landen zich daaraan moeten houden en dan zelf dat doel niet halen? Het gemak waarmee wij destijds tegen Griekenland en Spanje hebben gezegd dat het blok erop moest, dat was fout. Geen cent meer naar de Grieken, zei Rutte tijdens de verkiezingscampagne. Nu, hij heeft wel meer gezegd waarvan achteraf bleek dat het niet doorging.’

Pleit u voor meer Europese solidariteit?

Cohen: ‘Daar ben ik voor, maar het is een moeilijk vraagstuk. Want de verschillen tussen de Europese landen zijn ontzettend groot. Roemenië en Bulgarije zijn België of Nederland niet en dat leidt ertoe dat mensen uit die landen naar hier komen om ver onder het minimumloon te werken. Het kan natuurlijk niet dat die mensen zo de banen van Belgen of Nederlanders innemen. Dus moeten we ervoor zorgen dat de verschillen kleiner worden. Dat geldt binnen een land, maar ook tussen landen. Eraan bijdragen om die verschillen kleiner te maken is typisch sociaaldemocratisch. Dat is een langetermijnproject, maar zoals het Chinese spreekwoord luidt: de verste reis begint met de eerste stap.’

Een werkloze Spanjaard wil nú een oplossing.

Cohen: ‘En hij heeft natuurlijk gelijk! Maar ik weet ook niet hoe je de huidige problemen in drie tellen oplost. Ik geloof dat niemand het weet. Maar we zien toch allemaal in dat we boven onze stand geleefd hebben? Daar moeten we iets aan doen, maar dat is een van de lastige dingen van politiek. Want met dit verhaal win je allicht geen verkiezingen. Hoewel Diederiek Samsom dat in de afgelopen verkiezingscampagne wel gedaan heeft.’

Duitsland – meer bepaald de politiek van bondskanselier Angela Merkel – wordt door de socialisten in België onder vuur genomen. Wat vindt u?

Cohen: ‘Duitsland is een heel stabiele factor. De Duitsers voelen natuurlijk nog steeds de Tweede Wereldoorlog in de nek hijgen. Ik vind het daarom knap wat Merkel doet. Ze zou, doordat de economie het goed doet in vergelijking met die van de andere Europese landen, een veel sterkere positie kunnen claimen. Maar door wat er tussen 1940 en 1945 gebeurd is, doet ze dat niet. En het kan natuurlijk niet dat Duitsland de hele crisis voor Europa oplost. Dat moet ook elders gebeuren en ik vind dat Merkel er goed op toeziet dat dat gebeurt.’

Wat met de kritiek op het Duitse arbeidsmarktmodel, met zijn mini-jobs, de afwezigheid van een minimumloon, enzovoort?

Cohen: ‘Als sociaaldemocraat heb ik daar wel vragen bij. Maar ik heb de indruk dat Nederland veeleer met bewondering kijkt naar de belangrijke economische maatregelen die Duitsland heeft genomen. Dat gebeurde tegen de stroom in, maar daardoor gaat het er nu beter. In Nederland hebben we dat veel te weinig gedaan. Zo moest de hypotheekrenteaftrek (de Nederlandse woonbonus, red.) hervormd worden, maar dat is niet gebeurd. Onder meer daardoor zitten we nu met een huizencrisis.’ ‘Ik vind het daarom goed dat de Europese Commissie nu de financiën van de Europese landen onder de loep neemt. De Franse president François Hollande vindt dat niet leuk en ik denk dat ook Mark Rutte dat niet leuk vindt. Maar Europa houdt ons op die manier een spiegel voor. En dat moet ook door de euro, waardoor we van elkaar afhankelijk zijn geworden. En we zullen nog verder moeten gaan, want het kan niet dat in het ene land iemand moet werken tot zijn 70ste en elders tot zijn 55ste.’

Gidsland Nederland

Nederland is niet meer het gidsland dat het ooit was. Hoe komt dat?

Cohen: ‘Er kwamen tal van nieuwe ideeën uit Nederland, zoals het homohuwelijk. Dat is helaas voorbij en nu zijn we aan het navelstaren. Er is in Nederland een enorme schrikreactie gekomen na de terreuraanslagen van 11 september 2001 en met de moorden op de politicus Pim Fortuyn en de columnist Theo van Gogh. Daarbovenop kwam de migratie, zonder dat daar een overtuigend integratiebeleid tegenover stond. Dat heeft bij veel Nederlanders een gevoel van ontheemding doen ontstaan. Ze zijn zich vreemd gaan voelen in hun eigen wijken, doordat die totaal zijn veranderd. Veel Nederlanders zijn verhuisd zonder verhuisd te zijn. Opeens konden ze geen Nederlands meer spreken met hun buren en waren de bakker en de slager weg. Daar kwam dan nog een scheut individualisering bij, waardoor de mensen zich totaal ongemakkelijk zijn gaan voelen.’

Uw analyse komt heel dicht in de buurt van wat Pim Fortuyn destijds vond.

Cohen: ‘Dat klopt, ja. (Cohen merkt de verbazing op ons gezicht.) Ik begreep niets van het succes van Fortuyn en het heeft lang geduurd vooraleer ik het begreep. Hij heeft de problemen eerder en beter aangevoeld dan de andere politici. En veel van zijn oplossingen blijken achteraf niet eens zo slecht te zijn. Zo was hij voor een regularisatie van alle vreemdelingen in Nederland, iets wat bij de VVD van Rutte nog altijd onbespreekbaar is. Anderzijds pleitte hij voor het sluiten van de grenzen, wat dan weer complete onzin was.’

In België wordt de populist Geert Wilders vaak gezien als de opvolger van Pim Fortuyn. Gaat die over tien jaar ook gelijk krijgen?

Cohen: ‘Nee, Wilders is een veel grotere populist met moreel onaanvaardbare kanten die Fortuyn niet had. Hij vindt het heerlijk om mensen te kleineren en daar heeft hij helaas ook succes mee bij zijn achterban.’

Politici als Angela Merkel, David Cameron en ook Mark Rutte concludeerden uit de analyse die u maakte dat de multiculturele samenleving een mislukking is.

Cohen: ‘Dat is flauwekul. Je kunt evengoed zeggen dat het niet meer mag regenen. De multiculturele samenleving, die is er! Het is moeilijk, en het is hard werken. Er zijn zeker problemen, maar er zijn zo veel dingen die goed gegaan zijn. Let eens op al die jongeren van de tweede generatie wier ouders analfabeet waren en die naar hogescholen en universiteiten gaan.’

BIO Job Cohen

Job Cohen (65) raakte in België bekend als burgemeester van Amsterdam. Hij scoorde met zijn nuchtere aanpak na de moord op cineast en columnist Theo van Gogh in 2004. Zijn integratiebeleid zou een voorbeeld worden voor onder meer de gewezen Antwerpse burgemeester Patrick Janssens (sp.a). ‘Erbij horen en meedoen’, was Cohens credo. In 2010 volgde Cohen Wouter Bos op als leider van de PvdA. Hij werd binnengehaald als redder van de partij en moest de sociaaldemocraten aan de verkiezingsoverwinning helpen. De VVD van Mark Rutte deed het echter net iets beter en de PvdA belandde in de oppositie. De rol van oppositieleider lag Cohen niet. De interne druk werd steeds groter, waarop hij in 2012 opstapte.

© 2013 Mediafin – De Tijd – ‘Ik vind het knap wat Merkel doet’ (Jasper D’Hoore) – Leuven